Dar wotywny, wotum dziękczynne – religijny dar składany w określonej intencji lub jako dowód wdzięczności, zazwyczaj w sanktuariach (kościołach) lub w miejscach pielgrzymek. W starożytności pogańskiej często znane jako ex voto (łac. dosł. „ze ślubowania”) – dar symboliczny składany bóstwu jako dziękczynienie (agalma) albo ofiara błagalna. Miał postać niewielkich figurek terakotowych lub metalowych (najczęściej brązowych, ołowianych), płytek płaskorzeźbionych bądź malowanych (np. pinaksy) z kamienia lub terakoty, a nawet naczyń. Rzadszą formą wotum były posągi albo nieduże budowle.
Chrześcijańskie wota religijne to symboliczne przedmioty wiążące się z określoną intencją modlitwy lub jej wysłuchaniem – np. kule inwalidzkie, różańce, modele statków, odlewy części ciała itp.
W znaczeniu szerszym wotum oznacza wszelki ślubowany dar – symboliczne wyobrażenie lub inny przedmiot (np. naszyjnik, srebrne bądź złote serce) ofiarowany w konkretnej intencji bądź też ofiarowany w dowód wdzięczności, zwykle tam (poza świątynią – np. przydrożny krzyż lub kapliczka), gdzie zwrócono się z prośbą w potrzebie. Pojawia się w końcu XVI i początkach XVII wieku, jako przejaw ludowej pobożności. Jest zjawiskiem typowym dla Kościoła katolickiego.
W okazalszej postaci może mieć nawet postać obrazu (malowidła). „Najstarsze z tych obrazów dzielą się na dwie strefy: z lewej strony klęczący donator, z prawej niebiańska scena przedstawiająca ukazanie się wśród obłoków świętego orędownika. Później dodano trzecią strefę: scenę cudu, opis niebezpieczeństwa, którego uniknął donator. W wieku XVIII ta ostatnia strefa będzie zajmowała coraz więcej miejsca, a wreszcie, z początkiem XIX w., uczyni z donatorów i świętych już tylko figurantów”
Znaczenie gestu wotywnego
Wota
Jednym z najbardziej powszechnych przejawów kultu świętych orędowników jest zwyczaj składania darów wotywnych.
Zwyczaj ofiarowywania darów wotywnych (przejęty z kultury antycznej) rozwijał się symultanicznie wraz z rozprzestrzenianiem się od wieku IV kultu świętych męczenników i ascetów pojmowanych jako pośrednicy między Bogiem a człowiekiem. Większość cudów dokonywana za sprawą świętych dotyczyła sfery chorobowej, w ten sposób wiele sanktuariów przeobrażało się w centra taumaturgiczne – lecznice, gdzie świętość poddawana była nieustannej próbie przez akt doświadczalnego i publicznego ustępowania choroby.
Sanktuarium jest przestrzenią, w której człowiek przeżywa zdumienie i uwielbienie Boga, wobec daru uzdrowienia, dlatego sanktuaria, kościoły, kaplice funkcjonowały jako miejsca potwierdzające przypadki cudownego uleczenia. Wyrazem wdzięczności za dar uzdrowienia są wota. Wraz z rozwojem miejsc pielgrzymkowych i kultem cudownych obrazów dary wotywne stały się nieodzownym ekwipunkiem pątników i ścisłym znakiem samej pielgrzymki.
Napis był istotną częścią składową darów wotywnych, ogłaszał, informował, poświadczał składany ślub, dlatego jako potwierdzenie zawartego układu między człowiekiem a bogiem wota zostają naznaczone słownym tatuażem o treści „votum facere” („ślub uczynić”), „vota reddere” („ślub spełnić”), „vota solvere” (śluby spełnione) i wreszcie „ex voto” (”zgodnie ze ślubem” – formuła, która przetrwa w kolejnych stuleciach aż do wieku XX).
Wota wykonywano z żelaza, srebra, złota, wosku, szczególną grupę wotów stanowiły także wota malowane.
Dominującą grupę wyobrażeń wotywnych składanych w czasach starożytnych jak i w kulturze chrześcijańskiej stanowiły przedstawienia organów ciała. Wotum-organ przejmuje chorobę, skupia ją na sobie, podczas gdy do prawdziwego ciała napływa ożywczy, zdrowotny fluid przesłany przez boga/ świętego.(…). W średniowieczu wota ukazujące organy ciała nadal pełniły istotną rolę – ciało rozczłonkowane nie tworzyło obszaru zbudowanego z elementów równoważnych, do najbardziej powszechnych wyobrażeń należały ujęcia rąk, nóg, dłoni, stóp, oczu, zębów, uszy, rzadziej ofiarowywano przedstawienia głowy, płuc, piersi, torsu, co stanowiło odbicie popularności pewnych schorzeń czy częstotliwości określonych skaleczeń /okaleczeń/ incydentów.
Dominującą grupę wotów nowożytnych stanowią ręce, nogi, dłonie i stopy. Członki te narażone najczęściej na urazy, skaleczenia, złamania, oparzenia stają się stałym wystrojem ołtarzy i kaplic wotywnych. Nogi i ręce wyobrażają od czasów najdawniejszych ”asortyment” symbolizujący paraliż, różycę, podagrę, stany zapalne stawów (tzw. łamania w kościach), rojnicę, gangrenę i wszelkie mrowienia skóry).
Ikonografia wotywna przynosi jednoznaczny obraz niejednoznacznej fragmentaryzacji ciała. Organizm cielesny jest własnością człowieka, jednak choroba, niedomaganie, a tym bardziej ból przynosi tajemnicę, nie poznane, niepokój, dlatego człowiek próbuje opowiedzieć bóstwu o swoim cierpieniu przez rozczłonkowany obraz ciała, które przez owo rozczłonkowanie staje się niespodziewanie abstrakcyjne. Przeobraża się w symbol ujawniany bóstwu i jedynie jemu czytelny.
W pierwszej, podstawowej i fundamentalnej warstwie znaczeniowej wota-organy ciała stanowiły zdefiniowany obraz choroby. Ukazywały chory, kaleki organ, o którego uleczenie proszono, mogły także ukazywać uzdrowiony już fragment ciała, element napełniony nową energią.
Wota błagalne i dziękczynne – co warto o nich wiedzieć
Wota to przedmioty, które często możemy znaleźć w sanktuariach i innych miejscach pielgrzymek. Wiele z nich zobaczymy na Jasnej Górze. Czym są te akcesoria religijne i w jakim celu umieszcza się je w miejscach kultu?
Czym są wota? Wotum serce – symbolika
Artykuły religijne w formie serca składane jako dary dziękczynne lub błagalne oznaczają dar duchowy. Wyrażają głęboką miłość do Boga i wdzięczność za jego opiekę. Takie wota mogą zdobić litery GR. Pochodzą one od słów „Grazia Ricevuta”, co w języku włoskim oznacza „łaska otrzymana”. Wota w formie płonących serc symbolizują żarliwe uczucie. To także wyraz szczególnej adoracji świętych i wiary w ich wstawiennictwo. W kulturze ludowej serdeczne wota składano w przypadku kłopotów duchowych, smutków i ogólnie pojętych bolączek ducha. Dary wiązały się też z kultem Serca Jezusa i Matki Boskiej.
Wota z odlewami części ciała – znaczenie darów wotywnych
Akcesoria religijne w kształcie dłoni symbolizują przysięgę składaną bóstwu. Są znakiem przymierza i oddania. Mogą być wyrazem złożonej obietnicy. Niekiedy składa się wota w formie dłoni z wyraźnymi deformacjami, ranami czy kalectwem, jak wyżej wspomniano, jako dar błagalny w intencji powrotu do zdrowia. Artykuły religijne w kształcie stopy albo nogi mogą wiązać się z prośbą o uzdrowienie, ale też wyobrażać ideę pielgrzymki. Wota z odlewem oczu wiążą się z szeroko pojętymi schorzeniami wzroku i błaganiem o pomoc, z kolei te przedstawiające głowę z bólami i chorobami psychicznymi lub osobistą prośbą zajmującą myśli. Odnosiły się więc do sfery pragnień i marzeń, pozwalając na wejrzenie w głąb.
Dary wotywne to elementy stanowiące wyraźny łącznik między wierzeniami starożytnymi, średniowiecznymi i współczesną religijnością. Odnoszą się do szeroko pojętej moralności, uczuć, wewnętrznej duchowości i sfery potrzeb. Ofiarowanie wotum jest sposobem na wzbogacenie modlitwy i nadanie jej fizycznego wyrazu. Dary mogą wiązać się z dziękczynieniem lub błaganiem, wzmacniając więź z sacrum. Znajomość symboliki poszczególnych form wotum pozwala na uczynienie gestu pogłębiającego modlitwę i relację z tym, co boskie.
Na podstawie str Muzeum M Kopernika we Fromborku oraz ebrodnica.pl